થાર રણ તરીકે ઓળખાતા ભારતના એકમાત્ર રણની દક્ષિણમાં અરબી સમુદ્રને અડીને આવેલા ગુજરાતમાં સ્થિત કચ્છનો રણ એક વિશાળ ક્ષારયુકત દલદલ વિસ્તાર છે. જ્યાં મોટાભાગના વિસ્તારોમાં મીઠાની વધુ માત્રાના કારણે કોઈ ઝાડ-છોડ ઉગતા નથી. કચ્છનો રણ દેશનો સૌથી મોટો વન્યપ્રાણી અભયારણ્ય પણ છે. ચાલો અમે તમને કચ્છના રણથી સંબંધિત રસપ્રદ તથ્યો જણાવીએ.
કચ્છનો રણ એક ખારા પશ્ચિમ ભૂમિ છે સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો 30 હજાર ચોરસ કિલોમીટરમાં ફેલાયેલ એક ઉજ્જડ વિસ્તાર છે.
કચ્છના રણમાં સમુદ્રનું પાણી ઘણીવાર છલકાઇ જાય છે જેના કારણે અહીંની જમીનમાં ક્ષારનું પ્રમાણ ખૂબ વધારે છે. કચ્છનો રણ કચ્છના અખાત અને પાકિસ્તાનમાં સિંધ નદીના મુખ વચ્ચે સ્થિત છે.
આ ક્ષેત્ર ગેરકાયદેસર રીતે ભારતમાં પ્રવેશતા લોકો માટે એક કુદરતી અવરોધ તરીકે પણ કામ કરે છે કારણ કે જો કોઈ આ દુર્ગમ વિસ્તારમાં ભટકશે તો તેનું બચવું ખૂબ મુશ્કેલ થઈ શકે છે.
અહીં 100 વર્ષોથી અતિશય પ્રમાણમાં ભેજ અને મીઠા રહેવાને કારણે આ વિસ્તારની જમીનને કાદવમાં ફેરવી દીધી છે પરંતુ અહીંની સપાટી અનેક મોસમમાં તેમના આકારમાં ફેરફાર કરે છે.
ચોમાસાની મોસમ માં અહીં દલદલ સ્વરૂપ લે છે અને અહીં અન્ય મોસમમાં મીઠું અને તિરાડોથી ભરેલી સૂકી જમીન પણ રહે છે.
આશ્ચર્યજનક વાત એ છે કે આ નિર્જનતા વચ્ચે કચ્છના રણમાં પાંચ વેટલેન્ડ્સ અસ્તિત્વ પણ છે. વેટલેન્ડ એવું સ્થળ કહેવામાં આવે છે જ્યાં ત્યાં ઘણું પાણી હોય છે જેના કારણે ઘણા જળચર જીવો અને સ્થળાંતર કરનારા પક્ષીઓ તેને પોતાનું આશ્રય બનાવી લે છે.
ફ્લેમિંગો ફક્ત આ વિસ્તારોમાં વિશેષરૂપથી જોઇ શકાય છે. આ સિવાય ઘણા પ્રવાસી પક્ષીઓ પણ અહીં સમયે સમયે જોવા મળી શકે છે.
કચ્છના રણમાં મીઠાનો મોટો સંગ્રહ છે. ગુજરાતમાં ઉત્પન્ન થતા કુલ મીઠામાંથી ત્રીજા ભાગ કચ્છના રણમાંથી મેળવવામાં આવે છે. અલબત્ત આ ઉજ્જડ વિસ્તાર છે પરંતુ કેટલાક ખાસ પ્રાણીઓ પણ અહીં જોવા મળે છે જે બીજે ક્યાંય જોવા મળતા નથી. તેમાં જંગલી ગધેડાઓનો પણ સમાવેશ થાય છે.
જંગલી ગધેડાઓ આ વિસ્તારમાં “ગુડ ખુર” તરીકે ઓળખાય છે. તે એશિયામાં જોવા મળતી જંગલી ગધેડાની છેલ્લી હયાત જાતિ છે આ જ કારણ છે કે કચ્છના વિસ્તારમાં ‘ભારતીય વાઇલ્ડ એક્સ’ અભ્યારણાનું નિર્માણ કરવામાં આવ્યું છે.
કચ્છના રણમાં મુસાફરી કરતી વખતે ક્યાંક તમને પૃથ્વીની બાકીની સપાટીથી ઉપર પઠારના રૂપમાં ટાપુ જોઈ શકાય છે. બસ, અહીંની યાત્રા દરમિયાન તમે રણની મધ્યમાં પડેલી નૌકાઓ જોઈને તમને આશ્ચર્ય થશે અને તમે વિચારવા લાગશો કે આ રણમાં નૌકાઓનું શું કામ છે ? તેનું કારણ એ છે કે ચોમાસાની મોસમમાં આ વિસ્તારમાં ગંદા પાણી ભરાય છે જે કાંટા અને માછલીઓ માટે યોગ્ય સ્થળ બની જાય છે.
ચોમાસામાં, આ વિસ્તાર સંપૂર્ણપણે પોતાનું સ્વરૂપ બદલી નાખે છે અને માછલીથી ભરેલા વિશાળ તળાવનું સ્વરૂપ લે છે. આ સીઝનમાં માછીમારો મોટી સંખ્યામાં માછલીઓ સુધી પહોંચે છે. તેઓ તેમની નૌકાઓ અહીં છોડી દે છે.
