આ કોરોના રોગચાળાના યુગમાં, આપણે બધા આત્યંતિક માનસિક આરોગ્ય સંકટનો સામનો કરી રહ્યા છીએ. એનસીબીઆઈના મતે આ રોગચાળા દરમિયાન ભારતીય વસ્તીમાં તાણ, અસ્વસ્થતા, હતાશા, અનિદ્રા અને આત્મહત્યાની વૃત્તિઓ વધી ગઈ છે. હવે આ સ્થિતિ વધુ ભયાનક બની ગઈ છે, કેમ કે બાળકો, વૃદ્ધો, ફ્રન્ટલાઈન કામદારો અને ક્રોનિક રોગના દર્દીઓ પણ વધુ સંવેદનશીલ છે. આ સંદર્ભમાં, મિલેનિયમ હર્બલ કેરના સીઇઓ ચિંતન ગાંધીજીએ આયુર્વેદનું મહત્વ જણાવ્યું અને ઘણી ઉપયોગી માહિતી આપી છે.
આયુર્વેદ અનુસાર સ્વસ્થ મનની શરીરમાં મહત્વની ભૂમિકા છે. આયુર્વેદ, એક સર્વગ્રાહી વિજ્ઞાન હોવાને કારણે, મન, શરીર, આત્મા, ઇન્દ્રિયો અને તેમની કામગીરી વચ્ચેના સંબંધને અન્વેષણ અને સમજાવતો રહ્યો છે.
એક તરફ, તાણ રોગપ્રતિકારક શક્તિને દબાવી શકે છે, બ્લડ પ્રેશર વધારી શકે છે, મેમરીમાં ઘટાડો કરે છે, ડિપ્રેશન, અસ્વસ્થતા અને અન્ય વિકારો કરી શકે છે. આવી સ્થિતિમાં, આયુર્વેદના સિદ્ધાંતો સદીઓથી મન અને શરીરને સાજા કરવા માટે પ્રચલિત રહ્યા છે. ચાલો તમને જણાવી દઈએ…
મસાજ
આયુર્વેદમાં તેલની માલિશ એ રોજની સ્વ-સંભાળની વિધિ છે. જેનો ઉપયોગ શારીરિક અને ભાવનાત્મક આરોગ્યને પ્રોત્સાહન આપવા માટે કરવામાં આવ્યો છે. અશ્વગંધા અને ચંદન જેવા વિવિધ હર્બલ તેલથી માલિશ કરવાથી સેરોટોનિન અને ડોપામાઇનના ઉત્પાદનને ઉત્તેજીત કરવામાં આવે છે અને તાણ ઓછું થાય છે.
યોગા
યોગ એ એક સ્વ-સુખદ તકનીક છે જે તાણના પ્રતિભાવને નિયંત્રિત કરે છે. નર્વસ સિસ્ટમને હળવા કરવામાં પણ તે મદદ કરે છે. યોગ શિસ્ત એ ત્રણ પાસાઓ પર ધ્યાન કેન્દ્રિત કરે છે – મન, શરીર અને આત્મા. અનન્ય મન-શરીરની કસરતોવાળા યોગ એટલે કે આસનો અને નિયંત્રિત શ્વાસ પદ્ધતિઓ વર્તમાન હિલચાલ વિશે જાગૃતિ લાવવામાં મદદ કરે છે. તે ભાવનાત્મક સ્થિરતાને પણ પ્રોત્સાહન આપે છે.
સાત્વિક ભોજન
સાત્વિક આહાર એક શુદ્ધ શાકાહારી આહાર છે, જેમાં મોસમી તાજા ફળો, તાજા શાકભાજી, આખા અનાજ, કઠોળ, ફણગાવેલા અનાજ, સૂકા ફળો, બીજ, મધ, તાજી વનસ્પતિઓ, દૂધ, ડેરી ઉત્પાદનો વગેરે શામેલ છે. આ ખોરાક સત્ત્વ અથવા આપણી ચેતનાનું સ્તર વધારે છે. આયુર્વેદિક ક્લાસિક્સ મુજબ, જે વ્યક્તિ દરરોજ આવા આહારમાં વ્યસ્ત રહે છે તે શાંત, સૌમ્ય અને ઉર્જાથી ભરપૂર હોય છે. તે ઉત્સાહ, આરોગ્ય, આશા, આકાંક્ષાઓ, સર્જનાત્મકતા અને સંતુલિત વ્યક્તિત્વથી સમૃદ્ધ છે.
ઔષધિઓ
ઔષધિઓના અંતર્ગત તાકાતના કુદરતી અને આરોગ્યપ્રદ રીતે રોગોને મટાડવામાં મદદ કરે છે. આયુર્વેદ મેધ્યા અથવા નૂટ્રોપિક ઔષધિઓનું જૂથ પ્રદાન કરે છે, જે મગજની ક્ષમતાઓને સુધારવામાં ફાયદાકારક છે. આ ઔષધિઓને આપણા રોજિંદા જીવનમાં વાપરવી જોઈએ.
બ્રહ્મી એ એડેપ્ટોજેનિક ઔષધિ છે. આ સેરોટોનિન, ડોપામાઇન અને જીએબીએ જેવા ન્યુરોટ્રાન્સમીટર્સને મોડ્યુલેટ કરીને તાણમાં રાહત આપે છે, ચેતા તંતુઓના કાર્યક્ષમ ટ્રાન્સમિશનમાં સુધારો કરે છે, જે બદલામાં લાગણીઓને સંતુલિત કરી શકાય છે. આ સિવાય જટામાંસી, માંડુકાપર્ણી, શંખપુષ્પી વગેરે પણ કોર્ટિસોલનું સ્તર અને તાણ ઘટાડે છે. તે નર્વસ સિસ્ટમને શાંત પાડે છે અને અનિદ્રાને દૂર કરવામાં પણ ખૂબ અસરકારક છે. આયુર્વેદ દરેક વ્યક્તિ માટે વિશિષ્ટ જીવનશૈલી, આહાર, હર્બલ અને યોગિક ઉકેલો પ્રદાન કરે છે, જે તણાવના પ્રસારને અટકાવે છે, પણ મનની સ્થાયી શાંતિ માટે પાયો બનાવવામાં મદદ કરે છે.
